Niet nakoming overeenkomst? Dan recht op schadevergoeding…

Een contract moet worden nagekomen. Dat is immers de essentie van een contract. Gebeurt dat niet? Dan is onder normale omstandigheden sprake van wanprestatie en kan het contract (uiteindelijk) onder meer ontbonden worden en/of schadevergoeding worden geëist van de inbreukmakende partij.

Vanwege het coronavirus zien we echter dat ondernemers vaker dan anders hun contracten niet meer kunnen nakomen. Of andersom: ondernemers die geconfronteerd worden met klanten of leveranciers die hun contracten niet meer kunnen nakomen.

Leidt deze contractbreuk in tijden van corona steeds tot een recht op schadevergoeding?

Mogelijkheid beroep op overmacht

In crisistijd is het uitgangspunt niet anders: iemand die zijn contractuele afspraken niet nakomt is in beginsel verplicht de daardoor ontstane schade te vergoeden. Echter, de wet voorziet in een regeling dat – indien er een beroep gedaan kan worden op overmacht – er geen plicht is tot schadevergoeding voor de inbreukmakende partij.

Van overmacht is sprake als een contractspartij zijn afspraken niet nakomt en de tekortkoming (het niet nakomen van de contractuele verplichtingen) niet aan hem kan worden toegerekend. Het gaat daarbij om een situatie dat de inbreuk op het contract niet is te wijten aan zijn schuld en niet krachtens de wet, rechtshandeling of in het verkeer geldende opvattingen voor zijn rekening komt. De niet nakoming moet dus aan een derde partij of externe omstandigheid kunnen worden toegerekend.

Een beroep op overmacht kan overigens al eerder worden gedaan dan het moment waarop er te kort wordt geschoten. Het beroep op overmacht kan reeds worden gedaan zodra (en indien) vaststaat dat nakoming van het contract in de toekomst vanwege een overmachtsituatie onmogelijk is.

Voorbeeld van overmacht

Overmacht ontstaat als je door onvoorzienbare omstandigheden – die buiten je schuld zijn ontstaan na het sluiten van de overeenkomst – verhinderd bent om je afspraken na te komen. Dit zullen wij verduidelijken aan de hand van een voorbeeld: de corona-crisismaatregelen gebieden horecaondernemers om hun activiteiten te stoppen. Stel, een horeca ondernemer is daardoor gedwongen een event te cancelen waarbij een nieuw boek zou worden gepresenteerd. Dat de horecaondernemer daarmee zijn afspraken niet kan nakomen is niet de schuld van de horecaondernemer maar wordt veroorzaakt door de crisismaatregelen. De niet nakoming van de contractuele verplichtingen kan de horecaondernemer dus niet worden toegerekend. De horecaondernemer komt derhalve een geslaagd beroep op overmacht toe waardoor hij niet aansprakelijk kan worden gehouden voor de schade die hierdoor ontstaat. Let op: het kan natuurlijk zo zijn dat contractueel iets anders is afgesproken. Maar dat is meestal niet het geval.

Gaat diezelfde horecaondernemer – nadat corona-crisismaatregelen zijn aangekondigd – de betreffende contractuele verplichtingen? Dan zal hij geen geslaagd beroep op overmacht kunnen doen. De onmogelijkheid tot nakoming was op dat moment immers te voorzien.

Let op: overmachtbepaling in contract of algemene voorwaarden

De wettelijke bepaling over overmacht is van regelend recht. Dit betekent dat contractspartijen van de wet afwijkende bepalingen overeen kunnen komen in hun contract. Vaak is deze afwijking opgenomen in de algemene voorwaarden.

Indien in het contract beschreven staat wat onder overmacht valt en epidemieën dan wel pandemieën staan daarin genoemd, dan zal de ondernemer in beginsel een geslaagd beroep op overmacht toekomen. Staat er een overmachtregeling in je contract maar epidemieën en/of pandemieën zijn daarin niet expliciet opgenomen, dan is het de vraag of de ondernemer een beroep op overmacht toekomt. Een vraag die hierbij speelt is of de afspraken in het contract de wettelijke bepalingen aanvullen of invullen. Voorts kan een beroep op overmacht ook in zijn geheel worden uitgesloten in een contract, of overruled worden door bijvoorbeeld een garantiebepaling.

Gevolgen van een beroep op overmacht

Gevolgen van een geslaagd beroep op overmacht zijn onder andere:

• dat de schuldeiser het contract kan opschorten;
• dat de schuldeiser het contract kan ontbinden. Binnen welke termijn dit kan is mede afhankelijk van het soort contract en de vraag of de overmacht van tijdelijke aard is of dat definitief niet kan worden nagekomen;
• het verval van recht op schadevergoeding. Of anders geformuleerd: bij overmacht hoeft de inbreukmakende partij geen schadevergoeding te betalen.

Mogelijk beroep op onvoorziene omstandigheden

Als een beroep op overmacht niet kan (bijvoorbeeld omdat het contactueel is uitgesloten) dan is het denkbaar dat een beroep op onvoorziene omstandigheden uitkomst biedt. Onvoorziene omstandigheden in de contactuele context zijn omstandigheden die zijn ingetreden na het sluiten van het contract en die partijen niet in hun contract hebben verdisconteerd. Het gaat hierbij om uitzonderlijke omstandigheden. De kredietcrisis in 2008 werd bijvoorbeeld nog te licht bevonden als “onvoorziene omstandigheid”. We zien echter dat rechters de coronacrisis zo nu en dan wel erkennen als een onvoorziene omstandigheid.

Gevolgen onvoorziene omstandigheden

Een beroep op onvoorziene omstandigheden moet worden getoetst door een rechter en kan tot gevolg hebben dat de rechter het contract wijzigt of geheel of gedeeltelijk ontbindt. Daartoe zal hij alleen overgaan indien de onvoorziene omstandigheden van dien aard zijn dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding van het contract niet mag verwachten. Een beroep op onvoorziene omstandigheden wordt bijvoorbeeld ingeroepen indien nakoming van de verplichtingen niet onmogelijk is, maar gezien de omstandigheden niet van de ondernemer of van de afnemer van de ondernemer gevraagd kan worden.

Dit artikel maakt onderdeel uit van de blogserie van Penrose over 9 belangrijke corona crisismaatregelen. Penrose is een advocatenkantoor in Amsterdam gespecialiseerd in onder andere contractenrecht. Kijk op onze website voor meer informatie en neem vrijblijvend contact op met Lukas Witsenburg (l.witsenburg@penrose.law) of bel +31 20 2400710.

Advocatenkantoor Penrose, Amsterdam.